امامت امام کاظمامام کاظم (علیه‌السلام) هفتمین امام شیعیان است. ۱ - ولادت و شهادت امام کاظمامام کاظم (علیه‌السلام) هفتمین امام شیعیان در قریه ابواء میان مکه و مدینه در سال ۱۲۸ هجری به دنیا آمد و در شهر بغداد در زندان سندی بن شاهک در روز ششم ماه رجب سال۱۸۳ در ۵۵ سالگی به شهادت رسید. ۲ - مادر امام کاظممادرش امّ ولد بود و حُمیده بربریه نام داشت. ۳ - مدت امامت امام کاظممدت امامت آن حضرت سی و پنج سال بود. ۴ - کنیه و القاب امام کاظمکنیه اش ابوابراهیم، ابوالحسن وابوعلی است و به سبب کثرت عبادت به عبد صالح معروف و به دلیل شدت حلم و بردباری و گذشت در مورد دیگران به لقب کاظم نیز مشهور هست. همچنین آن حضرت به دلیل آن‌که واسطه در نجات مردم و حل مشکلات ایشان نزد باری تعالی می‌باشد به باب الحوائج ملقب شده است. ۵ - زندانی شدن امام کاظمامام کاظم (علیه‌السلام) در طول عمر شریفش سال های زیادی در زندان هارون الرشید، خلیفه عباسی، به سر برد و در تمام این مدت به عبادت خدا مشغول بود و ارتباط شیعیان با حضرت در این مدت تنها از طریق بعضی از نامه‌ها بود. [۱]
ارشاد، مفید، ج۲، ص۳۰۲-۳۰۱، محمد بن محمد بن محمد بن نعمان، ۴۱۳هـ، دارالمفید، بیروت، ۱۹۹۳م.
[۲]
کشف الغمّه فی معرفة الأئمة، اربلی، ج۲، ص۷۴۳، ابوالفتح، علی بن عیسی، ۶۹۳هـ، بیروت، ۱۹۸۵م.
[۳]
مناقب آل ابوطالب، ابن شهر آشوب، ج۲، ص۳۸۲، ابوعبداللّه محمد بن علی، ۵۸۸هـ، الحیدریه، نجف.
[۴]
الصواعق المحرقه، هیثمی، ج۱، ص۲۰۳، ابن حجر، احمد بن محمد، مکتبة القاهرة، مصر، ۱۳۸۵هـق.
۶ - امامت امام کاظماز دیدگاه شیعه امامیه عصمت و افضلیت از صفات لازم برای امام به شمار می‌رود [۷]
ارشاد، مفید، ج۲، ص۱۳۸، محمد بن محمد بن محمد بن نعمان، ۴۱۳هـ، دارالمفید، بیروت، ۱۹۹۳م.
[۸]
الذخیرة فی علم الکلام، سید مرتضی، ج۱، ص۳۳۴، علی بن الحسن، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۱هـق.
[۹]
الذخیرة فی علم الکلام، سید مرتضی، ج۱، ص۴۲۹، علی بن الحسن، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۱هـق.
[۱۰]
النجاة فی القیام، بحرانی، ج۱، ص۵۵، ابن میثم، میثم بن علی، مجمع الفکر الاسلامی، قم، ۱۴۱۷هـ.
[۱۱]
النجاة فی القیام، بحرانی، ج۱، ص۶۵، ابن میثم، میثم بن علی، مجمع الفکر الاسلامی، قم، ۱۴۱۷هـ.
[۱۲]
کشف المراد، حلّی، ج۱، ص۴۹۵ـ ۴۹۶، حسن بن یوسف، تحقیق و تصحیح حسن زاده آملی، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۲۲هـ.
چنان که نص ، اساسی ترین راه تعیین امام است [۱۴]
الشافی، سید مرتضی، ج۲، ص۳۷، علی بن الحسن، ناشر مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام)، ۱۴۲۶هـق.
[۱۵]
تقریب المعارف، حلبی، ج۱، ص۱۷۴، ابوالصلاح، تقی بن نجم، تحقیق:تبریزیان فارس الحسون، ناشر محقق، ۱۴۱۷ه.
معجزه نیز در این باره نقش نص را ایفا می‌کند. [۱۶]
الشافی، سید مرتضی، ج۱، ص۱۹۶، علی بن الحسن، ناشر مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام)، ۱۴۲۶هـق.
[۱۷]
تقریب المعارف، حلبی، ج۱، ص۱۷۴، ابوالصلاح، تقی بن نجم، تحقیق:تبریزیان فارس الحسون، ناشر محقق، ۱۴۱۷ه.
[۱۸]
الباب الحادی عشر، علامه حلّی، ج۱، ص۸۸، حسن بن یوسف، تحقیق محمود افتخاری زاده، مکتبة العلاّم بقم، ۱۴۱۳هـ.
با توجه به مطالب یاد شده، دلایل امامت امام کاظم (علیه‌السلام) به قرار زیر است: ۶.۱ - نصوصنصوص امامت امام کاظم (علیه‌السلام)، نصوص امامت حضرت دو گونه اند: نصوص عام و نصوص خاص . نصوص عام مستنداتی هستند که امامت ائمه دوازده گانه شیعه در آنها آمده است، مانند حدیث جابر و حدیث لوح و مانند آنها [۱۹]
کمال الدین وتمام النعمة، صدوق، ج۱، ص۲۵۸، محمد بن علی بن الحسین بن بابویه، ۳۸۱ه، تحقیق علی اکبر غفاری، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، ۱۴۱۶هق.
[۲۰]
الاحتجاج، طبرسی، ج۱، ص۸۷، ابومنصور احمد بن علی بن ابوطالب، متوفی۵۴۸ه، تحقیق:سید محمد باقر خراسانی، دارالنعمان، نجف، ۱۹۶۶م.
[۲۱]
کفایة الأثر، القمی، ج۱، ص۱۴۵، الخزاز، علی بن محمد، محقق:سیدعبداللطیف الحسینی کوهکمری خوئی، انتشارات بیدار، ۱۴۰۱ه.
[۲۲]
کفایة الأثر، القمی، ج۱، ص۱۵۶، الخزاز، علی بن محمد، محقق:سیدعبداللطیف الحسینی کوهکمری خوئی، انتشارات بیدار، ۱۴۰۱ه.
[۲۳]
الصراط المستقیم، زین الدین، ج۲، ص۱۵۰، علی بن یونس، ۸۷۷ه، تصحیح:محمد الباقر البهبودی، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، ۱۳۸۴.
[۲۶]
الاستبصار، ج۱، ص۱۹.
[۲۷]
الامامة والتبصره، ج۱، ص۱۰۴.
و نصوص خاص، مواردی است که در خصوص امامت امام کاظم (علیه‌السلام) وارد شده است همچون روایاتی که به تصریح امام صادق (علیه‌السلام) بر امامت فرزندش امام کاظم (علیه‌السلام) اشاره شده، که در آنها روایاتی از بزرگان اصحاب امام صادق (علیه‌السلام) و نزدیکان و معتمدان آن جناب به چشم می‌خورد، همچون فضل بن عمر جعفی ، معاذ بن کثیر ، عبدالرحمان بن حجاج ، فیض بن مختار ، یعقوب سراج ، سلیمان بن خالد ، صفوان جمّال و اسحاق و علی که از برادران امام کاظم (علیه‌السلام) بوده‌اند و کسی در فضل و تقوای ایشان اختلاف نکرده است. [۲۸]
ارشاد، مفید، ج۲، ص۳۰۳، محمد بن محمد بن محمد بن نعمان، ۴۱۳هـ، دارالمفید، بیروت، ۱۹۹۳م.
[۲۹]
کشف الغمّه فی معرفة الأئمة، اربلی، ج۳، ص۲۶۸، ابوالفتح، علی بن عیسی، ۶۹۳هـ، بیروت، ۱۹۸۵م.
[۳۰]
سیرة الأئمة الاثنی عشر، ج۲، ص۳۰۰ به بعد.
[۳۱]
الفصول المهمة، حر عاملی، ج۲، ص۹۳۲ به بعد، محمد بن الحسن، قم، مؤسسه معارف اسلامی امام رضا (علیه‌السلام).
۶.۱.۱ - نمونه‌ای از نصوصموسی صیقل از مقتل بن عمر روایت کرده :خدمت امام صادق (علیه‌السلام) بودم که حضرت ابا ابراهیم موسی که کودکی بود وارد شد. حضرت صادق (علیه‌السلام) به من فرمود: سفارش های مرا درباره او بپذیر و مقامش را رعایت کن و جریان امامت او را به هر یک از اصحاب که راز نگهدار و مورد اطمینان هستند اظهار کن. [۳۲]
ارشاد، مفید، ج۲، ص۳۰۳، محمد بن محمد بن محمد بن نعمان، ۴۱۳هـ، دارالمفید، بیروت، ۱۹۹۳م.
[۳۳]
کافی، کلینی، ج۲، ص۸۶-۸۷، محمد بن یعقوب بن اسحاق الرازی، ۳۲۹ه، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۳.
[۳۴]
کشف الغمّه فی معرفة الأئمة، اربلی، ج۳، ص۲۶۹، ابوالفتح، علی بن عیسی، ۶۹۳هـ، بیروت، ۱۹۸۵م.
[۳۵]
سیرة الائمة الاثنی عشر، ص۳۰۲، ج۱، ص۲۹۰، سیرة الأئمة الاثنی عشر.
همچنین از معاذ بن کثیر روایت شده که به امام صادق (علیه‌السلام) عرض کردم: از آن خدایی که این مقام را به پدر شما داده که جانشینی مانند شما داشته باشد، می خواهم که پیش از مرگ شما نیز چنین جانشینی روزی شما گرداند. حضرت فرمود: خدا این کار را کرده است. گفتم قربانت گردم او کیست؟ پس به موسی بن جعفر که خوابیده بود اشاره کرد و فرمود: این خوابیده و موسی در آن زمان کودک بود [۳۶]
ارشاد، مفید، ج۲، ص۳۰۴، محمد بن محمد بن محمد بن نعمان، ۴۱۳هـ، دارالمفید، بیروت، ۱۹۹۳م.
[۳۷]
کشف الغمّه فی معرفة الأئمة، اربلی، ج۳، ص۲۶۸، ابوالفتح، علی بن عیسی، ۶۹۳هـ، بیروت، ۱۹۸۵م.
[۳۸]
سیرة الأئمة الاثنی عشر، ج۲، ص۳۰۱.
[۳۹]
الفصول المهمة، حر عاملی، ج۲، ص۹۳۳، محمد بن الحسن، قم، مؤسسه معارف اسلامی امام رضا (علیه‌السلام).
ابن ابونجران از عیسی بن عبداللّه روایت کرده به امام صادق (علیه‌السلام) عرض کردم: اگر خدای نخواسته پیش آمدی کرد (و شما از دنیا رفتید) از چه کسی پیروی کنم؟ حضرت به فرزندش موسی (علیه‌السلام) اشاره کرد. [۴۰]
ارشاد، مفید، ج۲، ص۳۰۵، محمد بن محمد بن محمد بن نعمان، ۴۱۳هـ، دارالمفید، بیروت، ۱۹۹۳م.
[۴۱]
کافی، کلینی، ج۲، ص۲۹۱-۲۹۲، محمد بن یعقوب بن اسحاق الرازی، ۳۲۹ه، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۳.
[۴۲]
اثبات الهداة، حرّ عاملی، ج۴، ص۲۱۶ـ۲۳۱، محمد بن حسن بن علی بن حسین، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، لبنان.
[۴۳]
کشف الغمّه فی معرفة الأئمة، اربلی، ج۳، ص۲۷۰، ابوالفتح، علی بن عیسی، ۶۹۳هـ، بیروت، ۱۹۸۵م.
[۴۴]
الفصول المهمة، حر عاملی، ج۲، ص۹۳۴، محمد بن الحسن، قم، مؤسسه معارف اسلامی امام رضا (علیه‌السلام).
امام صادق (علیه‌السلام) در پاسخ به پرسش صفوان جمّال درباره دارنده منصب امامت فرمود: دارنده این مقام به لهو و لعب نمی‌پردازد. در این هنگام موسی بن جعفر که کودکی بود وارد شد، در حالی که ماده بزغاله ای مکی با خود داشت و به او می‌گفت: پروردگارت را سجده کن. ابوعبداللّه او را گرفت و در آغوش کشید و فرمود: پدر و مادرم فدایش که اهل لهو و لعب نیست. [۴۵]
مناقب آل ابوطالب، ابن شهر آشوب، ج۴، ص۳۱۷، ابوعبداللّه محمد بن علی، ۵۸۸هـ، الحیدریه، نجف.
۶.۲ - عصمتبه دلایل عقلی و نقلی امام باید از هرگونه خطا و اشتباه فکری و عملی مصون و محفوظ باشد و در عصر آن حضرت هیچ فردی ادعای عصمت نکرده است و تنها ایشان واجد مقام عصمت بودند. [۴۶]
تقریب المعارف، حلبی، ج۱، ص۱۱۶، ابوالصلاح، تقی بن نجم، تحقیق: تبریزیان فارس الحسون، ناشر محقق، ۱۴۱۷هـ.
در احادیث متعددی نیز پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بر عصمت امامان دوازده گانه تصریح کرده است. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) خطاب به حضرت علی (علیه‌السلام) می فرماید:یا علی! تو امام و پیشوای امت بعد از من هستی و پدر یازده امامی که از صلب تو خواهند بود و همگی معصوم ومطهرند. [۴۷]
الصراط المستقیم، زین الدین، ج۲، ص۱۲۴، علی بن یونس، ۸۷۷ه، تصحیح:محمد الباقر البهبودی، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، ۱۳۸۴.
و در جای دیگر می‌فرماید: من و علی و حسن و حسین و نه امام از فرزندان حسین، مطهر و معصوم از هرگونه آلودگی و گناهیم. [۴۹]
مناقب آل ابوطالب، ابن شهر آشوب، ج۱، ص۲۵۴، ابوعبداللّه محمد بن علی، ۵۸۸هـ، الحیدریه، نجف.
در حدیث لوح نیز که نام امام کاظم (علیه‌السلام) و سایر امامان ذکر شده است، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بر پیروی مطلق از امامان دوازده گانه تأکید ورزیده است و این امر به اطاعت مطلق ، بیانگر عصمت و خطاناپذیری آنان است. [۵۱]
کمال الدین وتمام النعمة، صدوق، ج۱، ص۲۵۸، محمد بن علی بن الحسین بن بابویه، ۳۸۱ه، تحقیق علی اکبر غفاری، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، ۱۴۱۶هق.
[۵۲]
الاحتجاج، طبرسی، ج۱، ص۸۷، ابومنصور احمد بن علی بن ابوطالب، متوفی۵۴۸هـ، تحقیق: سید محمد باقر خراسانی، دارالنعمان، نجف، ۱۹۶۶م.
بر اساس این روایات، عصمت امامان دوازده گانه از جمله امام کاظم (علیه‌السلام) اثبات می‌گردد که خود دلیلی مستقل بر امامت حضرت می‌باشد. ۶.۳ - افضلیتپیشوایی و امامت امت به حکم عقل باید به عهده کسی باشد که از نظر کمالات علمی ، اخلاقی و رفتاری ، افضل و برتر از دیگران است. امام کاظم (علیه‌السلام) به اعتراف مورخان و محدثان شیعه و سنی در میان شخصیت های علمی موجود در آن عصر، از نظر علم و تقوا و زهد و عبادت و سخاوت و کرم و دیگر صفات و سجایای اخلاقی و علمی سرآمد روزگار خویش بوده است و کسی توان برابری با ایشان را نداشته است. [۵۳]
ارشاد، مفید، ج۲، ص۳۰۱، محمد بن محمد بن محمد بن نعمان، ۴۱۳هـ، دارالمفید، بیروت، ۱۹۹۳م.
[۵۴]
ارشاد، مفید، ج۲، ص۳۲۴، محمد بن محمد بن محمد بن نعمان، ۴۱۳هـ، دارالمفید، بیروت، ۱۹۹۳م.
[۵۵]
مناقب آل ابوطالب، ابن شهر آشوب، ج۴، ص۳۳۲، ابوعبداللّه محمد بن علی، ۵۸۸هـ، الحیدریه، نجف.
[۵۶]
ینابیع المودّة، قندوزی حنفی، ج۳، ص۱۱۷، سلیمان، تحقیق: سید علی جمال اشرف، دارالاسوة للطباعة والنشر، ۱۴۲۲هـق.
[۵۷]
ینابیع المودّة، قندوزی حنفی، ج۳، ص۱۲۰، سلیمان، تحقیق: سید علی جمال اشرف، دارالاسوة للطباعة والنشر، ۱۴۲۲هـق.
[۵۸]
الفصول المهمة، حر عاملی، ج۲، ص۹۴۹، محمد بن الحسن، قم، مؤسسه معارف اسلامی امام رضا (علیه‌السلام).
۶.۳.۱ - نمونه‌ای از افضلیت امام کاظمشیخ طبرسی می‌نویسد: آن حضرت در حفظ کتاب خدا از همه کوشاتر بود و مردم مدینه او را زینت مجتهدان می‌خواندند. [۵۹]
اعلام الوری، طبرسی، ج۱، ص۲۹۸، ابوعلی فضل بن حسن، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۹۰هـ.
ابن ابوالحدید در این مورد می‌گوید: فقاهت ، دیانت ، عبادت و بردباری همه، در آن حضرت جمع بود. [۶۰]
شرح نهج البلاغه، ج۱۵، ص۲۷۳.
یعقوبی مورخ مشهور در مورد آن حضرت می‌نویسد: موسی بن جعفر عابدترین مردم زمان خود بود. [۶۱]
تاریخ یعقوبی، یعقوبی، ج۲، ص۴۱۴، احمد بن محمد ابن واضح، دارصادر، بیروت.
و نیز گفته شده است: آن حضرت از صالحان ، عابدان ، سخاوتمندان و بردباران بود و شخصیتی بس بزرگ داشت. [۶۲]
شذرات الذهب فی اخبار من الذهب، حنبلی، ج۱، ص۳۰۴، ابن العماد، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت.
[۶۳]
مرآة الجنان، یافعی، ج۱۰، ص۳۹۴، عبدالله بن اسعد، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، بیروت.
ابن صباغ مالکی و قنذوزی حنفی و دیگران، آن حضرت را عابدترین، عالم ترین و سخاوتمندترین فرد زمان خود دانسته اند. [۶۴]
الفصول المهمة، حر عاملی، ج۱، ص۲۳۷، محمد بن الحسن، قم، مؤسسه معارف اسلامی امام رضا (علیه‌السلام).
[۶۵]
ینابیع المودّة، قندوزی حنفی، ج۳، ص۱۱۷، سلیمان، تحقیق: سید علی جمال اشرف، دارالاسوة للطباعة والنشر، ۱۴۲۲هـق.
[۶۶]
نور الابصار، ج۱، ص۳۰۵.
ابن طلحه شافعی پس از ذکر کرامت‌هایی که از امام کاظم (علیه‌السلام) در سفر به مکه و ملاقات شقیق بلخی با او، صادر شد گفته است: این کرامت های عالیقدر و خوارق عادات جز از کسی که مورد عنایت ویژه خداوند باشد و دارای مقام قدس و طهارت باشد صادر نمی‌شود [۶۷]
مطالب السئول، ج۱، ص۲۹۲.
همچنین باید گفت فرقه های کلامی مختلفی در زمان آن حضرت وجود داشته‌اند که به نشر و تبلیغ معتقدات خود می‌پرداختند. بخشی از حیات فکری و علمی آن حضرت دربرخورد با این گروه‌ها سپری شده است و امام با توانایی علمی و کلامی خود سهمی بزرگ در روشنگری مسلمانان در برابر عقاید انحرافی ایشان داشته اند. پاسخ های حضرت به شبهات و پرسش های اعتقادی و موضوعات کلامی عصر خویش که در کتب مختلف روایی نقل شده است نیز شاهد دیگری بر افضلیت علمی آن حضرت بر سایر مردم در عصر خویش است. [۷۴]
الاحتجاج، طبرسی، ج۲، ص۱۵۷، ابومنصور احمد بن علی بن ابوطالب، متوفی۵۴۸ه، تحقیق:سید محمد باقر خراسانی، دارالنعمان، نجف، ۱۹۶۶م.
۶.۴ - معجزاتدلیل دیگر بر اثبات امامت امام کاظم (علیه‌السلام) معجزات و کرامت‌هایی است که در موارد زیادی از آن حضرت صادر شده است و از طرفی او مدعی امامت نیز بود و معجزه همان گونه که اثبات کننده ادعای نبوت می‌باشد، ادعای امامت را هم اثبات می‌کند. کنده شدن و حرکت درخت به اشاره آن حضرت از جمله معجزات آن حضرت است. [۷۵]
ارشاد، مفید، ج۲، ص۳۱۲، محمد بن محمد بن محمد بن نعمان، ۴۱۳هـ، دارالمفید، بیروت، ۱۹۹۳م.
خبر ایشان از غیب و بیان یک سلسله پیشگویی‌ها در موارد مختلف، سخن گفتن به زبان های مختلف بدون فراگیری از کسی و آگاهی از زبان پرندگان [۷۶]
ارشاد، مفید، ج۲، ص۳۱۵، محمد بن محمد بن محمد بن نعمان، ۴۱۳هـ، دارالمفید، بیروت، ۱۹۹۳م.
[۷۷]
ارشاد، مفید، ج۲، ص۳۲۲، محمد بن محمد بن محمد بن نعمان، ۴۱۳هـ، دارالمفید، بیروت، ۱۹۹۳م.
[۷۸]
الصراط المستقیم، زین الدین، ج۲، ص۱۹۰، علی بن یونس، ۸۷۷ه، تصحیح:محمد الباقر البهبودی، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، ۱۳۸۴.
اخبار از غیب و پیشگویی از حوادث مختلف [۷۹]
الصواعق المحرقه، هیثمی، ج۱، ص۲۰۴، ابن حجر، احمد بن محمد، مکتبة القاهرة، مصر، ۱۳۸۵هـق.
[۸۰]
اثبات الهداة، حرّ عاملی، ج۴، ص۲۳۲، محمد بن حسن بن علی بن حسین، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، لبنان.
[۸۱]
اثبات الهداة، حرّ عاملی، ج۴، ص۲۸۶، محمد بن حسن بن علی بن حسین، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، لبنان.
[۸۲]
الصراط المستقیم، زین الدین، ج۲، ص۱۹۴، علی بن یونس، ۸۷۷ه، تصحیح:محمد الباقر البهبودی، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، ۱۳۸۴.
[۸۵]
ارشاد، مفید، ج۲، ص۳۱۲، محمد بن محمد بن محمد بن نعمان، ۴۱۳هـ، دارالمفید، بیروت، ۱۹۹۳م.
[۸۶]
ارشاد، مفید، ج۲، ص۳۱۸، محمد بن محمد بن محمد بن نعمان، ۴۱۳هـ، دارالمفید، بیروت، ۱۹۹۳م.
[۸۷]
کشف الغمّه فی معرفة الأئمة، اربلی، ابوالفتح، علی بن عیسی، ۶۹۳ ج۳، س ۲۷۴ ، هـ، بیروت، ۱۹۸۵م.
[۸۸]
الفصول المهمة، حر عاملی، ج۲، ص۹۳۷، محمد بن الحسن، قم، مؤسسه معارف اسلامی امام رضا (علیه‌السلام).
[۸۹]
نور الابصار، ج۱، ص۳۰۲ـ ۳۰۵.
نمونه‌هایی از معجزات و خوارق عادات اوست.۷ - فهرست منابع• اثبات الهداة، حرّ عاملی، محمد بن حسن بن علی بن حسین، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، لبنان. • اعلام الوری، طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۹۰هـ. • الجواهر السنیة، حر عاملی، محمد بن الحسن، بی تا. • الاحتجاج، طبرسی، ابومنصور احمد بن علی بن ابوطالب، متوفی۵۴۸هـ، تحقیق: سید محمد باقر خراسانی، دارالنعمان، نجف، ۱۹۶۶م. • الاختصاص، شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، بی تا. • ارشاد، مفید، محمد بن محمد بن محمد بن نعمان، ۴۱۳هـ، دارالمفید، بیروت، ۱۹۹۳م. • النکت الاعتقادیة، محمد بن محمد بن نعمان، دارالمفید، بیروت، ۱۴۱۴هـ. • الباب الحادی عشر، علامه حلّی، حسن بن یوسف، تحقیق محمود افتخاری زاده، مکتبة العلاّم بقم، ۱۴۱۳هـ. • بحار الانوار، مجلسی، محمدباقر، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۲هـق. • تاریخ یعقوبی، یعقوبی، احمد بن محمد ابن واضح، دارصادر، بیروت. • تقریب المعارف، حلبی، ابوالصلاح، تقی بن نجم، تحقیق: تبریزیان فارس الحسون، ناشر محقق، ۱۴۱۷هـ. • الذخیرة فی علم الکلام، سید مرتضی، علی بن الحسن، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۱هـق. • الشافی، سید مرتضی، علی بن الحسن، ناشر مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام)، ۱۴۲۶هـق. • شذرات الذهب فی اخبار من الذهب، حنبلی، ابن العماد، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت. • الصراط المستقیم، زین الدین، علی بن یونس، ۸۷۷هـ، تصحیح: محمد الباقر البهبودی، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، ۱۳۸۴. • الصواعق المحرقه، هیثمی، ابن حجر، احمد بن محمد، مکتبة القاهرة، مصر، ۱۳۸۵هـق. • الفصول المهمة، حر عاملی، محمد بن الحسن، قم، مؤسسه معارف اسلامی امام رضا (علیه‌السلام). • عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق، محمد بن علی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات. • کافی، کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق الرازی، ۳۲۹هـ، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۳. • کشف الغمّه فی معرفة الأئمة، اربلی، ابوالفتح، علی بن عیسی، ۶۹۳هـ، بیروت، ۱۹۸۵م. • کشف المراد، حلّی، حسن بن یوسف، تحقیق و تصحیح حسن زاده آملی، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۲۲هـ. • کفایة الأثر، القمی، الخزاز، علی بن محمد، محقق: سیدعبداللطیف الحسینی کوهکمری خوئی، انتشارات بیدار، ۱۴۰۱هـ. • کمال الدین وتمام النعمة، صدوق، محمد بن علی بن الحسین بن بابویه، ۳۸۱هـ، تحقیق علی اکبر غفاری، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، ۱۴۱۶هـق. • مرآة الجنان، یافعی، عبدالله بن اسعد، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، بیروت. • مناقب آل ابوطالب، ابن شهر آشوب، ابوعبداللّه محمد بن علی، ۵۸۸هـ، الحیدریه، نجف. • النجاة فی القیام، بحرانی، ابن میثم، میثم بن علی، مجمع الفکر الاسلامی، قم، ۱۴۱۷هـ. • ینابیع المودّة، قندوزی حنفی، سلیمان، تحقیق: سید علی جمال اشرف، دارالاسوة للطباعة والنشر، ۱۴۲۲هـق. • وسائل الشیعه. • الاستبصار. • الامامة والتبصره. • سیرة الأئمة الاثنی عشر. • نور الابصار. • شرح نهج البلاغه. • مطالب السئول. • التوحید. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه کلام اسلامی، مؤسسه امام صادق(ع)، برگرفته از مقاله «امامت امام کاظم»، شماره۷۸. |